3 μύθοι για το μπαλέτο | Άννα Αντωνιάδου

Γράφει η Άννα Αντωνιάδου

Μπαλέτο! Όλοι όταν ακούμε την λέξη αυτή, σχηματίζουμε μία εικόνα στο μυαλό μας κι έχουμε την αίσθηση ότι γνωρίζουμε ακριβώς περί τίνος πρόκειται. Η πρώτη συνήθως εικόνα που κάποιος έχει για το μπαλέτο είναι οι γυναικείες λεπτεπίλεπτες φιγούρες που φορούν λευκές φούστες tutu και κρατούν τα χέρια τους στρογγυλά πάνω από το κεφάλι στριφογυρίζοντας στις μύτες των ποδιών τους υπό το άκουσμα της κλασικής μουσικής από την Λίμνη των Κύκνων. Μία άλλη συνηθισμένη εικόνα όταν κάποιος ακούει την λέξη μπαλέτο είναι μικρά κοριτσάκια με ροζ κορμάκια και τούλια που πάνε σε μία σχολή χορού. Πέρα από τις εικόνες όμως που συνηθίζονται, το άκουσμα και μόνο της λέξης αυτής σχηματίζει και πεποιθήσεις που είτε ενθαρρύνουν κάποιον να ασχοληθεί με το μπαλέτο είτε τον απομακρύνουν εντελώς. Συχνά η λέξη μπαλέτο ταυτίζεται συνειρμικά με τις λέξεις  ”αιθέρια κίνηση”, ”αρμονία”, ”ηρεμία”, ”χάρη”, ”παραμύθι”, ”όνειρο”, ”δύσκολο”, ”απαιτητικό”,’ ‘πόνος”, ”θυσίες”, ”σκληραγώγηση”, ”αδύνατο σώμα”, ”ευλυγισία”, ”κλασική μουσική”, ”πρίμα μπαλαρίνα”, ”ματωμένα πόδια”, ”πιρουέτες”, ”καλσόν, κορμάκια και πουεντ”. Πίσω όμως από όλα όσα έχουμε επιφανειακά συνηθίσει να ξέρουμε για το μπαλέτο  και αναπαράγουμε τόσα χρόνια , υπάρχει κι ένας άλλος κόσμος που αξίζει να τον συναντήσουμε και να κατανοήσουμε λίγο περισσότερο την παρεξηγμένη  για πολλούς αυτή τέχνη .

Στην σημερινή εποχή που ζούμε ,η οποία είναι γεμάτη στερεότυπα και παλιού τύπου πεποιθήσεις που πλέον δεν έχουν λόγο ύπαρξης, το μπαλέτο έχει και αυτό παρερμηνευτεί και κουβαλάει πάρα πολλές ταμπέλες και δογματισμούς άλλων εποχών που αλλοιώνουν την ουσία του και τον λόγο ύπαρξής του στις μέρες μας. Ας δούμε όμως, αναλυτικά και πέρα από όλα αυτά, τρείς κυρίαρχους μύθους γύρω από το μπαλέτο με λίγο πιο καθαρή ματιά.

ΜΥΘΟΣ 1: Το μπαλέτο είναι δύσκολο, επίπονο και απαιτητικό

”Νo pain,no gain.” ,συνηθίζουμε να ακούμε πολύ συχνά μέσα στις αίθουσες χορού που διδάσκεται η τεχνική του μπαλέτου ή στα θέατρα που γίνονται οι πρόβες και οι παραστάσεις των κλασικών έργων. Δηλαδή, χωρίς κόπο, χωρίς πόνο δεν έχεις κέρδος. Ή μία ακόμη φράση που ακούμε συχνά κι έγινε κιόλας τραγούδι: ”Ό,τι πονάει, αξίζει και είναι δύσκολο.”

Θεωρώντας αυτά σαν δεδομένα, δάσκαλοι, χορευτές, χορογράφοι και οι περισσότεροι άνθρωποι του χώρου του μπαλέτου προωθούν την πεποίθηση ότι στο μπαλέτο τα πράγματα είναι δύσκολα, υπάρχουν πολλές απαιτήσεις τόσο για το σώμα όσο και για το μυαλό και χωρίς να κοπιάσεις δεν καταφέρνεις τίποτα. Πράγματι, η τεχνική του μπαλέτου είναι απαιτητική με την έννοια ότι χρειάζεται ακρίβεια, καθαρότητα και ενδυνάμωση σώματος και νου για να μπορεί να συντονίσει κάποιος ταυτόχρονα όλο το σώμα και να εκτελέσει τα βήματα και τους διάφορους συνδυασμούς. Χρειάζεται προπόνηση, αυτοπειθαρχία, υπομονή κι επιμονή.

Όμως το μπαλέτο είναι και αυτό απλά μία γλώσσα και όπως κάθε άλλη γλώσσα, έχει και αυτό δικό του λεξιλόγιο, γραμματική και συντακτικό και ασφαλώς με τον κατάλληλο τρόπο μαθαίνεται. Πέρα όμως από το κομμάτι του να μάθει κάποιος να μιλά με την γλώσσα αυτή ,υπάρχει μία ακόμη στερεότυπη τάση που χαρακτηρίζει το μπαλέτο και το κάνει να θεωρείται δύσκολο και αυτή είναι η τελειότητα της κάθε κίνησης.

Στο μπαλέτο υπάρχει ο στόχος να τελειοποιήσεις το κάθε βήμα για να είναι αψεγάδιαστο και να μπορεί να εκφράσει την ζητούμενη αρμονία που όλοι θαυμάζουν. Κάπου εκεί όμως τα πράγματα μπερδεύονται, γιατί αντί για καθαρότητα αρχίσαμε να αναζητούμε τελειότητα, που προφανώς δεν υπάρχει και απλά μας βάζει σε ένα αέναο παιχνίδι ανταγωνισμού ,μίμησης ,σύγκρισης και πόνου. Θεωρήθηκε ότι η τεχνική του μπαλέτου είναι σωστή, μόνο όταν ταιριάζει στην ιδανική εικόνα που έχουμε για το κάθε βήμα, που μελετήθηκε σε σώματα με συγκεκριμένες προδιαγραφές.

Προσπαθείς λοιπόν να κάνεις το σώμα σου και τον εαυτό σου ίδιο με το πρότυπο του ιδανικού κλασικού χορευτή. Όταν το καταφέρνεις, με όποιο κόστος σωματικό ή ψυχικό επιβραβεύεσαι και όταν δεν το καταφέρνεις, απορρίπτεσαι. Το μπαλέτο, όπως το έχουμε συνηθίσει ,ευνοεί την τάση να προσπαθείς συνεχώς να αποδεικνύεις ότι κάθε μέρα είσαι όλο και καλύτερος.

  • Το μπαλέτο όμως δεν είναι δύσκολο από την φύση του, ασχέτως αν αναπαράγουμε το στερεότυπο αυτό για λόγους συμφερόντων ή επειδή οι ίδιοι πληγωθήκαμε ή εκπαιδευτήκαμε να το πιστεύουμε.
  • Το μπαλέτο, ναι, έχει απαιτήσεις, αλλά όχι περισσότερες από κάθε άλλη τεχνική χορού ή κάθε άλλη γλώσσα γενικότερα ή κάθε κατάσταση στην ζωή μας που συμμετέχει ολόκληρο το σώμα και το πνεύμα.
  • Το μπαλέτο επίσης από την φύση του δεν πονάει. Τα πόδια δεν πονούν και δεν ματώνουν, όπως πολύ συχνά βλέπουμε και ακούμε. Όταν υπάρχει σεβασμός στο σώμα και η κατάλληλη φροντίδα σε ολόκληρο τον εαυτό, το σώμα ευχαριστιέται και δεν έχει λόγο να πονέσει. Αυτό που πονάει είναι ο πληγωμένος εγωισμός που τόσο πολύ καλλιεργείται στους χώρους του μπαλέτου και σε βάζει σε μία μάχη να προσπαθήσεις, με πίεση πολλές φορές, να ταιριάξεις με μία ιδανική εικόνα αντί να αποδεχτείς απλά και να εκδηλώσεις την δικό σου ιδανικό εαυτό. Στην προσπάθεια αυτή, ξεχνάς τις δικές σου ανάγκες, δυνάμεις και όρια και επιτρέπεις να τραυματίζεσαι τόσο σωματικά όσο και ψυχικά, γιατί έτσι θα κερδίσεις. Και κάπου εκεί, πολλοί θα επιβραβεύσουν την βία αυτή της ψυχής και του σώματος τονίζοντας ότι ”ο καλός ο χορευτής, ο δουλευταράς, φαίνεται από τα πληγωμένα του πόδια, από τις μελανιές και τα φθαρμένα από την σκληρή δουλειά παπούτσια του”.

Η τεχνική του μπαλέτου δεν χρειάζεται τίποτα άλλο πέρα από αγάπη και μία υγιή προσέγγιση από όσους την μεταδίδουν και τότε μπορεί να αποκαλύψει πολύτιμα οφέλη για όλους! Το μπαλέτο, με τον κατάλληλο τρόπο, μπορεί να είναι ένα μοναδικό εργαλείο για όλους που το σώμα και το πνεύμα  μπορούν να ευθυγραμμιστούν και να εναρμονιστούν.

ΜΥΘΟΣ 2: Το μπαλέτο είναι είδος χορού για λίγους 

Πολύ συχνά ακούμε: ”Μα δεν κάνω εγώ για μπαλέτο” ή ”Η μικρή μου κινείται στο σπίτι συνέχεια και αφού είναι και πολύ αδύνατη λέω να την γράψω μπαλέτο” ή ”Δεν έχεις το κατάλληλο σώμα για μπαλέτο, καλύτερα να ασχοληθείς με κάποιο άλλο είδος χορού” και πολλές ακόμη φράσεις που δείχνουν ξεκάθαρα ότι η κοινωνία μας έχει πιστέψει ότι τελικά το μπαλέτο είναι για λίγους κι εκλεκτούς. Αυτό ενισχύεται κιόλας από την ελιτίστικη φύση του μπαλέτου ως σκηνικής τέχνης, όπως αυτή πρωτοδημιουργήθηκε στα παλάτια της Ιταλίας τον 16ο αιώνα.

Είναι άξιο προσοχής ότι το μπαλέτο δημιουργήθηκε για τους λίγους ευγενείς και τον βασιλιά μέσα στο παλάτι και όχι για όλο τον λαό. Και αυτό συντηρήθηκε σαν ιδέα μέχρι και σήμερα κάπως με την πραγματοποίηση παραστάσεων μόνο σε κλειστά ακριβοπληρωμένα θέατρα που προφανώς δεν έχουν πρόσβαση όλοι. Συνηθίσαμε να θεωρούμε ότι το μπαλέτο είναι η τέχνη των πλουσίων, των ταλαντούχων, των προνομιούχων . Μέσα από την τέχνη αυτή, που πάντα αντικατοπτρίζει την πολιτική και κοινωνική κατάσταση κάθε τόπου, το μπαλέτο προωθεί διαχωρισμό στους ανθρώπους, κάθε τύπου, αποκλείοντας κάθε τί που διαφέρει από τα κατασκευασμένα πρότυπα.

Σε αυτό το πλαίσιο του διαχωρισμού, έχουμε συνηθίσει να πιστεύουμε ότι όντως το μπαλέτο δεν μπορεί να είναι για όλους και ως εκ τούτου είναι μόνο για λίγους και μαθαίνεται και χορεύεται σε συγκεκριμένους μόνο λίγους χώρους σε αντίθεση με τα υπόλοιπα είδη χορού που μπορείς να χορέψεις παντού. Συνηθίσαμε να πιστεύουμε ,για παράδειγμα, ότι το μπαλέτο είναι κυρίως για γυναίκες, ασχέτως αν μόνο άνδρες ήταν αυτοί που χόρευαν τα πρώτα χρόνια στα παλάτια. Συνηθίσαμε να πιστεύουμε ότι είναι για αδύνατα και συγκεκριμένου τύπου σώματα, ασχέτως αν όλοι μπορούν να μάθουν την τεχνική αυτή και να την χρησιμοποιήσουν για να χορέψουν ή για να λάβουν ευεργετικά οφέλη για το σώμα και την ψυχή τους. Συνηθίσαμε να πιστεύουμε ότι το μπαλέτο είναι για μικρές ηλικίες, ασχέτως αν αποδεδειγμένα τα οφέλη και στους υπερήλικες είναι πολλαπλά. Συνηθίσαμε να πιστεύουμε ότι το μπαλέτο είναι μόνο για όσους έχουν αντοχή και ανοχή στον πόνο και στις δυσκολίες.

Το μπαλέτο δεν είναι είδος χορού. Δεν μπορεί να υπάρχει είδος χορού, αφού η τέχνη του χορού είναι μία. Ο χορός είναι ένας. Το μπαλέτο λοιπόν είναι απλά μία από τις πολλές γλώσσες που μέσω αυτής εκδηλώνεται η μαγεία του χορού. Αφού λοιπόν ο χορός είναι για όλους, έτσι και το μπαλέτο είναι για όλους. Το αν κάποιος θα επιλέξει να το κάνει επάγγελμα δεν είναι λόγος να θεωρούμε ότι είναι για λίγους και ούτε σημαίνει ότι και όποιος το κάνει επάγγελμα υπερτερεί σε σχέση με κάποιον που δεν είναι αυτός ο δρόμος του.

ΜΥΘΟΣ 3: Το μπαλέτο είναι η βάση για κάθε χορό 

Στην προσπάθεια να τονιστεί η μεγάλη αξία του μπαλέτου, οι δάσκαλοι μπαλέτου κυρίως αλλά και οι χορευτές επισημαίνουν ότι η βάση για κάθε χορό είναι το μπαλέτο. ”Αν ξέρεις μπαλέτο, μπορείς να χορέψεις τα πάντα και αν δεν ξέρεις μπαλέτο ,ο χορός σου δεν είναι τόσο καλός”, συνηθίζουμε να ακούμε. Αυτό, ενώ μοιάζει αρχικά να είναι λογικό, αφού με το μπαλέτο μαθαίνεις να τα φέρνεις όλα σε μία ισορροπία ταυτόχρονα, στην ουσία δεν είναι τίποτα άλλο από μία ψευδαίσθηση πάνω στην οποία χτίστηκε όλη η εκπαίδευση του χορού και κυρίως η επαγγελματική. Και θα αναρρωτηθεί κάποιος, γιατί αυτό είναι ψευδαίσθηση και γιατί κάτι τέτοιο να είναι ένας μύθος που απλά αναπαράγουμε. Η απάντηση έρχεται εύκολα, μόνο αν δούμε ξεκάθαρα την ουσία και την ιστορία του μπαλέτου.

Το μπαλέτο δεν έχει μεγάλη ιστορία στον πλανήτη. Δημιουργήθηκε στην Δύση μόλις το 1500 περίπου, δηλαδή μόνο 500 και κάτι χρόνια πρίν, για λόγους ψυχαγωγίας του βασιλιά και των αυλικών του και έπειτα διαδόθηκε σε όλο τον δυτικό πολιτισμό ως μέσο ψυχαγωγίας, επίδειξης ικανοτήτων και αφήγησης ιστοριών. Οι άνθρωποι όμως χόρευαν στον πλανήτη από τα πρώτα χρόνια ύπαρξής τους, σύμφωνα με τα διάφορα ιστορικά δεδομένα. Οπότε, πολύ πρίν θέσεις ,βήματα και κινήσεις κωδικοποιηθούν και φτιάξουν την περίφημη τεχνική του μπαλέτου με τις διάφορες μεθόδους της, οι άνθρωποι ήξεραν να χορεύουν. Και όταν λέμε ότι ήξεραν να χορεύουν, σημαίνει ότι χόρευαν χωρίς τους περιορισμούς που βάλαμε αργότερα εξειδικεύοντας και σπάζοντας τον χορό σε είδη. Δεν χρειαζόντουσαν το μπαλέτο, όπως το ξέρουμε ως μία περιορισμένη μέθοδο για να αποκτήσουν έλεγχο του σώματος και όλα τα απαραίτητα εφόδια για να χορέψουν. Ο χορός είναι αναπόσπαστο μέρος της φύσης του ανθρώπου έτσι κι αλλιώς.

Σήμερα όμως , συντηρώντας παραδόσεις που κληρονομήσαμε, ξεχάσαμε ότι ο χορός δεν χρειάζεται όρια και εξειδικεύσεις .Καμία τεχνική και καμία μέθοδος δεν είναι η μόνη σωστή και όλες όσες δημιουργήθηκαν εμπεριέχουν στοιχεία η μία της άλλης. Το μπαλέτο λοιπόν, ναι ,χρησιμοποιεί μία καθαρή και οργανωμένη μέθοδο, αλλά δεν σημαίνει ότι και χωρίς αυτό, κάποιος δεν μπορεί να χορέψει ολοκληρωμένα. Από την κάθε τεχνική και κάθε γλώσσα χρησιμοποιείς αυτό που χρειάζεσαι για να εκφράσεις ό,τι είναι να εκφραστεί κάθε φορά.

Το μπαλέτο λοιπόν είναι μία υπέροχη και ξεκάθαρη γλώσσα που αν μπορείς να διακρίνεις πότε είναι χρήσιμη, τότε γίνεται ένα πολύτιμο εργαλείο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι απαραίτητο να είναι η βάση για όποιον ασχολείται με τον χορό γενικότερα.